ഇന്ത്യൻ ആർട്ട് ഹൗസ് സിനിമയിലെ പ്രമുഖനായ കുമാർ ഷാഹ്നി ഇന്നലെ ശനിയാഴ്ച പുലർച്ചെ അന്തരിച്ചു. 83 വയസ്സായിരുന്നു.
കൊൽക്കത്തയിൽ വെച്ചായിരുന്നു സംവിധായകൻ്റെ അന്ത്യം. ‘ദർപൺ’, ‘തരംഗ്’, ‘ഖയാൽ ഗാഥ’, ‘കസ്ബ’ തുടങ്ങിയ പ്രശസ്ത സിനിമകളിലൂടെ ആറ് പതിറ്റാണ്ടുകൾ നീണ്ടുനിന്ന കലാസിനിമയ്ക്ക് ഷഹാനി ഏറെ പ്രശസ്തനായിരുന്നു.
നിർമ്മൽ വർമ്മയുടെ കഥയെ ആസ്പദമാക്കി അദ്ദേഹം നിർമ്മിച്ച ‘മായ ദർപൻ’ എന്ന ചിത്രം ഹിന്ദിയിലെ മികച്ച ഫീച്ചർ ചിത്രത്തിനുള്ള ദേശീയ ചലച്ചിത്ര പുരസ്കാരം നേടിയിട്ടുണ്ട്.
കുമാർ ഷാഹ്നി പൂനെയിലെ ഫിലിം ആൻഡ് ടെലിവിഷൻ ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ട് ഓഫ് ഇന്ത്യയിൽ (എഫ്ടിഐഐ) പഠിച്ചിരുന്നു.
പിന്നീട് അദ്ദേഹം ഫ്രാൻസിലേക്ക് പോകുകയും റോബർട്ട് ബ്രെസ്സനെ ഉനെ ഫെമ്മെ ഡൗസിൽ എന്ന സിനിമയിൽ അസിസ്റ്റ് ചെയ്തു. ഘട്ടകിനെയും ബ്രെസ്സനെയും അദ്ദേഹം തൻ്റെ അധ്യാപകരായി കണക്കാക്കുന്നു.
നൃത്തത്തെയും സംഗീതത്തെയും കുറിച്ചുള്ള ഖയാൽ ഗാഥ, ഭവാന്തരണ എന്നിവയെക്കുറിച്ചുള്ള തൻ്റെ രണ്ട് സ്വകാര്യ സിനിമകളിൽ ദൈനംദിന ജീവിതത്തെ ചിത്രീകരിക്കാനാണ് അദ്ദേഹം ശ്രമിച്ചത്.
ഒരു അഭിമുഖത്തിൽ, ഷാഹ്നി തൻ്റെ ചലച്ചിത്രനിർമ്മാണ രീതിയെക്കുറിച്ചും 1980-കളിലെ വ്യാവസായിക സമൂഹത്തെക്കുറിച്ചുള്ള ഒരു സിനിമയിൽ ഇന്ത്യൻ ഇതിഹാസ രൂപങ്ങളുടെ ഘടകങ്ങൾ പ്രയോഗിക്കുന്നതിനെക്കുറിച്ചും പറഞ്ഞിരുന്നു: “ഞാൻ ചെയ്യാൻ ആഗ്രഹിച്ചത് നമ്മുടെ രീതി കണക്കിലെടുക്കുക എന്നതാണ്. ജനകീയ കലയിൽ പാരമ്പര്യങ്ങൾ നിലനിൽക്കുന്നു. നാടോടി കലയിലും ജനപ്രിയ കലകളിലും എപ്പോഴും ഇതിഹാസ ഘടകങ്ങൾ ഉണ്ട്. പൾപ്പ് സാഹിത്യം പോലും ഇതിഹാസ രൂപത്തിൻ്റെ വികലമാണ്.”
1940 ഡിസംബർ 7-ന് വിഭജനത്തിന് മുമ്പുള്ള ഇന്ത്യയിലെ സിന്ധിലെ ലർക്കാനയിലാണ് അദ്ദേഹം ജനിച്ചത്. വിഭജനത്തിന് ശേഷം അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ കുടുംബം മുംബൈയിലേക്ക് താമസം മാറ്റി.
ഷാഹ്നി ബോംബെ സർവകലാശാലയിൽ പൊളിറ്റിക്കൽ സയൻസും ചരിത്രവും പഠിച്ചു. അതിനുശേഷം പൂനെയിലെ ഫിലിം ആൻഡ് ടെലിവിഷൻ ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ട് ഓഫ് ഇന്ത്യയിൽ ചേർന്നു.
അവിടെ, എഴുത്തിലും സംവിധാനത്തിലും ഒരു കോഴ്‌സ് പഠിക്കുന്നതിനിടയിൽ ഐക്കണോക്ലാസ്റ്റിക് സംവിധായകൻ റിത്വിക് ഘട്ടക്കിനെ കണ്ടുമുട്ടി.
ഷാഹ്നിയും മണി കൗളും പിന്നീട് ഘട്ടക്കിൻ്റെ ഏറ്റവും അറിയപ്പെടുന്ന ശിഷ്യന്മാരായി ഉയർന്നു. അവരുടെ സ്വന്തം സിനിമകളിൽ ഘട്ടക്കിൻ്റെ സ്വാധീനം സംയോജിപ്പിച്ച് ഭാവി തലമുറകൾക്കായി ഘട്ടക്കിൻ്റെ സൗന്ദര്യാത്മക സമീപനം പുനർനിർമ്മിച്ചു.
മായാ ദർപ്പൺ ആയിരുന്നു ഷാഹ്നിയുടെ ആദ്യ ഫീച്ചർ. നിർമ്മൽ വർമ്മയുടെ ഒരു കഥയുടെ അഡാപ്റ്റേഷൻ കെ കെ മഹാജൻ ചിത്രീകരിച്ച് 1972 ൽ പൂർത്തിയാക്കി.
മായാ ദർപൺ, ഒരു യുവതിയുടെ അനുഭവങ്ങളിലൂടെ, ഭരണവർഗവും തൊഴിലാളികളും തമ്മിലുള്ള ഇതുവരെ പരിഹരിക്കപ്പെടാത്ത പിരിമുറുക്കങ്ങളിലൂടെ കടന്നുപോകുന്നു. ധീരമായ ഔപചാരികതയ്ക്കും ശ്രദ്ധേയമായ വർണ്ണ ചിത്രീകരണത്തിനും ചിത്രം ആഘോഷിക്കപ്പെട്ടു.